पर्यटकांना आकर्षित करणारे भेकर deer attracting tourists

 

शिवाजीराव चौगुले :शिराळा 

भेकर हा हरीणांच्या कुटुंबातील एक सदस्य आहे.धोक्याची जाणीव झाल्यानंतर ते  भुंकल्यासारखा आवाज काढतो, म्हणून त्याला 'बार्किंग डियर' किंवा 'भुंकणारे हरीण' असेही म्हणतात. जंगलातील शांततेत याच्या भुंकण्याचा आवाज चांगलाच घुमतो व दुरवर ऐकू येतो.  हे लहान आणि पातळ हरीण आहे.भेकराच्या शरीराचा रंग गडद तपकिरी किंवा पिवळसर-तपकिरी असून पोटाकडील रंग पांढुरका असतो. पायावरील केसांचा रंग किरमिजी-तांबडा असतो. त्याचा रंग ऋतुमानानुसार बदलतो. अंगावरचे केस मऊ, जाड आणि दाट असतात. चांदोली राष्ट्रीय उद्यानात भेकर आढळून येतात.नुकत्याच २३ मे च्या बुद्ध पौर्णिमेच्या पाणवठ्यावर झालेल्या गणनेत निसर्ग प्रेमींना भेकर आढळून आले आहेत.सह्याद्रीतील पर्वत रांगेत म्हणजेच पश्चिम घाटात भेकर हरीण मोठ्याप्रमाणात आढळते.

 भेकर आकाराने लहान असतो. त्याची उंची खांद्याजवळ दोन सव्वादोन फुटापर्यंत तर शरीराची लांबी तीन सव्वातीन फुटापर्यंत असते. वजन २०  ते ३५  किलोग्राम असते. त्यांचे लांब, पातळ पाय आणि मोठे कान असतात, जे उष्ण हवामानात थंड राहण्यास मदत करतात. भेकर हरीणांचे फर लाल-तपकिरी ते काळ्या रंगाचे असते आणि त्यांच्या पोटावर पांढरी पट्टी असते. नरांना लहान शिंगे असतात, जी मादींमध्ये नसतात.नर भेकराच्या वरच्या जबड्यातील सुळे लांब असून ते तोंडाबाहेर आलेले दिसतात. शिंगे आखूड असतात. ती कपाळाच्या हाडांना जुडलेली असून दरवर्षी गळून पडतात व पुन्हा वाढतात. 

अधिवासाची सीमा निश्चित करण्यासाठी नर भेकर डोळ्याजवळील गंधग्रंथींचा स्राव झाडावर घासतो. स्वतःच्या हद्दीमध्ये एक नर दुसऱ्या नराला घुसू देत नाही. काही वेळा दुसऱ्या कळपातील मादी मिळविण्यासाठी नर आपल्या क्षेत्राचे उल्लंघन करून दुसऱ्या कळपामध्ये जातात. शत्रूचा धोका जाणवताच किंवा अडचणीत सापडल्यास भेकर भुकल्यासारखा ओरडायला लागतो. कधीकधी त्यांचे भुंकणे तासभर चालू असते.भेकर दिनचर तसेच निशाचर आहे. उंच गवतात, दाट झाडीत किंवा शेतात पिके वाढल्यानंतर त्यात रात्री फिरणे त्यांना अधिक सुरक्षित वाटते. समुद्रसपाटीपासून दीड ते अडीच हजार मीटर उंचीवरच्या दाट जंगलात त्यांचा वावर असतो. त्याच्या आहारात शेतातील निरनिराळी पिके, फळे, झाडांच्या कोवळ्या डाहळ्या, बिया व पाने यांचा समावेश होतो.

आवास:

भेकर हरीण विविध प्रकारच्या अधिवासात आढळतात, ज्यात जंगले, गवताळ प्रदेश, आणि टेकड्यांचा समावेश आहे. ते सहसा लहान गटात राहतात, ज्यात १०  ते २० जण असतात.

खाद्य:

भेकर हरीण शाकाहारी प्राणी आहेत आणि ते पाने, फळे, आणि गवत खातात. ते दिवसा चरतात आणि रात्री विश्रांती घेतात.

शिकारी:

भेकरांच्या शिकारींमध्ये वाघ, बिबट्या, आणि सार्वभक्षी प्राणी यांचा समावेश आहे. ते आपल्या वेग आणि चपळतेने शिकारींपासून बचाव करतात.

प्रजनन:

भेकर हरीण वर्षभर प्रजनन करू शकतात. गर्भधारणा कालावधी सुमारे 6 महिने आहे आणि मादी एका वेळी 1 ते 2 पिल्लांना जन्म देते. पिल्ले जन्मतःच चालण्यास आणि धावायला सक्षम असतात आणि ते 6 महिन्यांच्या वयात लैंगिकदृष्ट्या परिपक्व होतात.

स्थिती:

भेकर हरीण हे IUCN द्वारे "कमी चिंताजनक" प्रजाती म्हणून वर्गीकृत आहेत. तथापि, शिकार, अधिवास नष्ट होणे आणि स्पर्धेमुळे त्यांच्या संख्येवर धोका आहे.

महत्त्व:

भेकर हरीण हे भारतीय उपमहाद्वीपातील पारिस्थितिकी तंत्राचा एक महत्त्वाचा भाग आहेत. ते वनस्पतींच्या प्रसारात आणि इतर प्राण्यांसाठी खाद्य स्त्रोत म्हणून महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.

संरक्षण:

भेकर हरीण भारतीय वन्यजीव (संरक्षण) कायद्यानुसार संरक्षित आहेत. तथापि, ते अधिवास नष्ट होणे आणि शिकारीमुळे धोक्यात आहेत. या प्रजातीचे संरक्षण करण्यासाठी अनेक प्रयत्न केले जात आहेत, ज्यामध्ये राष्ट्रीय उद्याने आणि अभयारण्ये स्थापन करणे आणि स्थानिक समुदायांमध्ये जागरूकता वाढवणे यांचा समावेश आहे.

अतिरिक्त माहिती:

• भेकर हरीणांना "भूंकणारे हरीण" असेही म्हटले जाते कारण ते धोक्यात असताना किंवा एकमेकांशी संवाद साधताना भूंकण्यासारखे आवाज करतात.
• ते उत्तम धावपटू आहेत आणि ताशी 65 किलोमीटर वेगाने धावू शकतात. उड्या मारणारे प्राणी आहेत
• भेकर हरीण भारतातील अनेक राष्ट्रीय उद्याने आणि अभयारण्यांमध्ये आढळतात..
• ते उत्तम ऐकण्याची आणि वास घेण्याची क्षमता असलेले प्राणी आहेत.
• भेकर हे भारतीय संस्कृतीत एक महत्त्वाचे स्थान धारण करतात आणि अनेक लोककथा आणि कलाकृतींमध्ये त्यांचा उल्लेख आढळतो.